بیانیه سومین همایش سالانه انجمن علمی مطالعات صلح ایران

بازدیدها: 118

بیانیه سومین همایش سالانه انجمن علمی مطالعات صلح ایران

علوم انسانی و اجتماعی و صلح

در خلال جنگ جهانی دوم پنجاه میلیون نفر کشته شدند و خسارات عظیم اجتماعی، اقتصادی و انسانی بر جامعه بشری تحمیل گردید. بعد از آن و با توجه به پیامدهای عظیم دو جنگ جهانی، انسان قرن بیستم به فکر ممانعت از بروز و تکرار چنین فجایعی افتاد و انتظار می‌رفت که دیگر چنین جنگ‌هایی رخ ندهد. با این حال، از آن زمان تاکنون بیش از میلیون‌ها نفر دیگر در جنگ‌های سراسر جهان کشته شده‌اند. هم اکنون نیز قریب به سی جنگ در دنیا بیداد می‌کند، از جمله در منطقه خاورمیانه و به ویژه در همسایگی ایران. در کنار این جنگ‌ها، اشکال گوناگون خشونت‌ها و مخاطرات انسان را تهدید و گاه نابود می‌سازد. خشونت مواد مخدر، خشونت منازعات قومی و محلی، خشونت‌های خیابانی و بسیاری خشونت‌های دیگر زندگی روزمره ما را به میدانناصلح تبدیل کرده است. نکته شگفت‌انگیز و قابل تأمل این است که از همان سال ۱۹۴۵ و پایانیافتن جنگ جهانی دوم، آموزش عالی در جهان رشد کرد و همه دانش‌ها از جمله علوم انسانی و اجتماعی نیز گسترش یافت. امروزه در اغلب کشورها از جمله ایران میلیون‌ها دانش‌آموخته و دانشجوی علوم انسانی و اجتماعی فعالیت می‌کنند و صدها دانشگاه، کتابخانه، پژوهشگاه، ناشر و مجله در این حوزه وجود دارد. در ایران چهارده میلیون دانش‌آموخته و بیش از سه و نیم میلیون دانشجو وجود دارد که نیمی از آنها در رشته‌های علوم انسانی و اجتماعی هستند.

در اینجا پرسش مهم و قابل تأملی پدید می آید: چرا گسترش آموزش عالی و رشته های علوم انسانی و اجتماعی در جلوگیری از این جنگ و خشونت انبوه نقشی ایفا نکرده اند؟ اگر این نکته بدیهی را در نظر آوریم که علوم انسانی برای انسان ها و کاستن رنج ها و بحران های آنهاست، در اینصورت چه اتفاقی افتاده است که علوم انسانی با این همه گستردگی و همگانی شدن، نتوانسته است جامعه و روابطی مبتنی بر صلح را در جهان ایجاد کند؟

انجمن علمی مطالعات صلح ایران با این دیدگاه و پرسش، همایش سالانه امسال (۱۳۹۸) خود را به موضوع علوم انسانی و صلح اختصاص داد تا بتواند به شکل گیری و گسترش گفتمان صلح کمک کند. پیشفرض بنیادی ما آن است که دانش نقشی کلیدی در شکل گیری و ساخت یابی جامعه معاصر و به ویژه در روابط قدرت و سلطه ایفا می کند. ما با این چشم انداز انتقادی همایش صلح و علوم انسانی را برگزار میکنیم که بتوانیم فرصتی برای بازاندیشی انتقادی درباره جایگاه و نقش دانش به خصوص علوم انسانی و اجتماعی در زمینه موقعیت های ناصلح؛ یعنی جنگ ها و خشونت ها، فراهم کنیم. در گفتمان صلح معمولا دو مفهوم صلح منفی و صلح مثبت وجود دارد: منظور از صلح منفی فقدان یا نبود جنگ است، و منظور از صلح مثبت وجود عدالت، آزادی، امنیت و تحقق ارزش های متعالی الهی و انسانی و اخلاقی است که متضمن تأمین حقوق بشر برای همه جوامع و انسان هاست. پیش فرض ما آن است که علوم انسانی و اجتماعی می تواند در تحقق صلح منفی و مثبت نقش مهمی ایفا کند. از اینرو بر این باوریم که وجود گسترده جنگ ها و خشونت ها و موقعیت های ناصلح نه تنها ریشه در مجموعه وسیعی از ساختارهای اجتماعی، اقتصادی، سیاسی و فرهنگی دارد بلکه ناشی از ناتوانی علوم انسانی و اجتماعی در ایفای نقش ها و کارکردهایش نیز هست.

خرسندیم که جمع بزرگی از بزرگان و اندیشمندان علوم انسانی و اجتماعی ایران با نهایت احساس مسؤلیت در برگزاری این همایش فعالانه شرکت و با مقالات ارزشمند خود به شکل‌گیری گفتمان علوم انسانی و صلح کمک کرده اند. چکیده سخنرانی ها و مقالات چاپ شده است و متن کامل آنها نیز به زودی منتشر خواهد شد. این  چکیده ها به روشنی نشان می دهد که می توان علوم انسانی و اجتماعی را همچون سرمایه یا ظرفیت بزرگ معرفتی و انسانی در جامعه ایران امروز بدانیم که با داشتن میلیون ها دانشجو و دانش آموخته و همچنین انبوهی از دانش ها و منابع معرفتی و فرصت های اجتماعی و فرهنگی، می توانند برای ایران امروز امید اجتماعی و معرفتی باشند و ما را در راه مواجهه با چالش های بزرگ و ساختاری و مخاطرات انبوه زیست محیطی، جنگ ها، خشونت ها، نابرابری ها و تبعیض ها کمک کنند. با توجه به ملاحظات یادشده، این همایش را با بیان چند محور زیر به عنوان دستاورد همایش گامی مهم در راه توسعه گفتمان صلح می دانیم.

۱. مشارکت فعال و خلاق و مسؤلانه محققان و اندیشمندان رشته های گوناگون علوم انسانی در این همایش نشان می دهد علوم انسانی و اجتماعی در ایران ظرفیت و آمادگی دارد در توسعه صلح در ایران و جهان کمک موثر کند. از اینرو، امیدواریم سازمان ها و نهادهای رسمی و مدنی کمک کنند تا این علوم بیشتر از گذشته در مسیر گسترش صلح در ایران قرار گیرند و این همایش آغازی برای شکل گیری چشم اندازی نو در فهم علوم انسانی و پیوندهای آن با جامعه باشد.

۲. مشارکت کنندگان در این همایش نشان داده اند که مقوله صلح ابعاد گسترده و پیچیده ای دارد که همهآنها می توانند و باید به کمک دانش بویژه دانش های انسانی و اجتماعی فهم پذیر و رویت پذیر شوند. علوم انسانی و اجتماعی می توانند به صلح و گفتمان آن در ایران از راه های گوناگون کمک کنند. مهمترین این راه ها زبان بخشی به صلح است؛ این که جامعه ایران بتواند مفاهیمخشونت، جنگ، تبعیض، نابرابری، عدالت، شهروندی، رسانه، جامعه مخاطره آمیز، سیاست، زندگی روزمره، فرهنگ، اقتصاد، روابط بین الملل، قومیت و صدها مفهوم دیگر را با زبان و از چشم انداز صلح بازخوانی و فهم کند و از این راه بسوی صلح حرکت نماید.

۳. مشارکت کنندگان در این همایش نشان داده اند که جامعه ایران از چشم انداز صلح در موقعیت پُرمخاطره و حساسی قرار دارد، به طوری که احساس می شود جامعه ما نیازمند بازاندیشی جدی در تمام سازوکارهای اقتصادی، اجتماعی، سیاسی و فرهنگی حاکم و موجود است. در غیر این صورت خطر بزرگی می تواند آینده نزدیک جامعه ما را تهدید نماید. علوم انسانی و اجتماعی همان طور که در این همایش دیده شد آئینه ای دربرابر جامعه است تا بتواند زشتی ها و زیبایی هایخود را در آن ببیند. چهره جامعه ما امروز پر از زخم ها و خشونت هایی است که برای مواجهه با آن نمی توان صرفا به فناوری ها و دانش های پزشکی، مهندسییا علوم طبیعی اتکا کرد. علوم انسانی و اجتماعی هم آئینه جامعه و هم معمار دانش ها هستند. مشارکت کنندگان این همایش نشان دادند که کم توجهی عمیق و ساختاری به نقش و عملکرد جدی علوم انسانی و اجتماعی در شکل گیری سیاست ها و برنامه های ملی،یکی از علل بنیادی شکل گیری و گسترش این چهره زخم خورده و خشونت بار است.

۴. مشارکت کنندگان این همایش نشان داده اند که علوم انسانی و اجتماعی در ایران نیازمند بازاندیشی در روش های تحقیق، شیوه های آموزش، راه های ترویج و گسترش این علوم و به طورکلی گفتمان علوم انسانی و اجتماعی از منظر صلح است. از اینرو، ایجاب می کند تا بنیادهای معرفت شناختی و هستی شناختی علوم انسانی و اجتماعی از منظر صلح بازخوانی و بازاندیشی انتقادی شوند. لازمه این که دانش ها بتوانند بازیگر جدی در میدان صلح باشند، آن است که معرفت شناسی و هستی شناسی صلح در بنیاد دانش های انسانی و اجتماعی تعریف شود. آموزش عالی در ایران امروزه خود به یکی از سازوکارهای تولید و بازتولید نابرابری ها و تبعیض ها و در نتیجه خشونت ها و ناصلح تبدیل شده است. در درون این نظام اشکال گوناگون تبعیض های جنسیتی، قومییت، مذهبی، اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی شکل گرفته است. این تبعیض ها نقش مهمی در گسترش و تداوم خشونت ها و ناصلح دارند. ما ناگزیریم برای گسترش صلح، نقادانه به نقش دانش و بویژه دانش های انسانی و اجتماعی در ایران نگاه کنیم.

۵. یکی از برنامه ها برای گسترش صلح گنجاندن دروس صلح در برنامه درسی در رشته های گوناگون است. پیشنهاد می کنیم و امیدواریم دانشگاه ها و استادان کمک کنند تا برنامه درسی صلح در دانشگاه های ایران نیز شکل گیرد و در تمام رشته ها و دانشگاه ها ارائه شود.

۶. گسترش روند و رویکرد میان/فرارشته ای راهبردی اساسی است که در دهه های اخیر برای گنجاندن صلح در برنامه درسی آموزش عالی در جهان اتخاذ شده است. پیشنهاد می کنیم برای صلح محور کردن علوم انسانی و اجتماعی در ایران به راهبرد میان/ فرارشتگی توجه جدی و عمیق شود.

۷. پیشنهاد می کنیم دانشگاه ها و استادان، دانشجویان تحصیلات تکمیلی را به نوشتن موضوعات و مسائل صلح تشویق و ترغیب کنند. ما نیازمند صلح محور کردن دانش ها هستیم و یکی از بهترین راهبردها برای این منظور تشویق دانشجویان به اندیشیدن در زمینه صلح است.

۸. حوزه های علمیه دینی نقش مهمی در زمینه علوم انسانی دارند و می توانند طلاب علوم دینی و سایر محققان را به صلح محور کردن دانش ها و معارف دینی تشویق و ترغیب کنند. پیشنهاد می کنیم برای این منظور مقوله صلح در زمره مباحث حوزی قرار گیرد و همایش ها و گفتگوهای دینی در زمینه صلح توسعه یابد.

۹. این همایش سرآغازی است برای اندیشیدن به صلح از دریچه دانش و علم انسانی. امیدواریم محققان و اندیشمندان جوان در این مسیر بیشتر شناخته شده و گام بردارند. استقبال گسترده از این همایش ما را امیدوار کرده است که خوشبختانه بسیاری از دانشگاهیان و محققان در سراسر ایران و تمام رشته های علوم انسانی و اجتماعی به مسأله صلح می اندیشند و خود را صلح جو، صلح پژوه و صلح گستر می دانند. امیدواریم این محققان بتوانند بعد از این همایش از طریق انجمن علمی مطالعات صلح ایرانیا انجمن های دیگر و دانشگاه ها این راه را تداوم بخشند.

۱۰. پیشنهاد می کنیم دانشگاه ها با همکاری انجمن علمی مطالعات صلح ایران جایزه ویژه ای برای گسترش نقش دانش به ویژه علوم انسانی در توسعه صلح اختصاص دهند. این جایزه می تواند زمینه ای برای شناسایی، ترغیب و تشویق محققان به اندیشیدن و کوشیدن برای صلح شود. همچنینامیدواریم موسسات، دانشگاه ها و افراد کمک کنند تا نهادی برای برگزاری جشنواره سالانه یا دو سالانه علوم انسانی و صلح تشکیل شود.