یادداشت صلح شماره ۵: صلح از دریچه روزجهانی زن

بازدیدها: 112

هشتم مارس به عنوان یک روز مهم و تاریخی در تقویم ملل متحد ثبت شده است. در این روز همگام با سایر ملل سر تعظیم فرود می‌آوریم به پیشگاه موجودات گران پایه‌ای که صرف نظر از رنگ، نژاد، مذهب، جغرافیا و… در جای‌جای گاهواره زمین در مقام زن و یا مادر، نقش عمده‌ای در ایجاد بنای رفیع تمدن بشری ایفا نموده و می‌نمایند. نقطه تمرکز و کانونی این روز، گرامی‌داشت حقوق نیمی از جامعه بشری است و همگان این روز را که نمادی است برای رسیدن به حقوق اساسی زنان، به پاس دستاوردهای سیاسی، اقتصادی و اجتماعی آنها جشن می‌گیرند.

صد و اندی سال قبل، در چنین روزی و در هنگامه‌ای که سرمایه‌داری سخت مشغول تحکیم پایه‌های سلطه خود بر جوامع غربی بود، و در این راه به هر وسیله‌ای متشبث می‌شد و انسان‌ها را اعم از زن و مرد، کودک و بزرگ، برده‌وار  با کمترین دستمزدها به استثمار خود در‌آورده بود، زنان شجاع یک کارخانه نساجی در شهر نیویورک شهامت اعتراض به وضعیت نابسامان خود را پیدا نموده و عَلم طغیان علیه ساختار ظالمانه ثروت و قدرت حاکم برافراشتند. هرچند حرکت آنها سرکوب شد، اما دست از تلاش برای رسیدن به خواسته‌های قانونی و انسانی خود برنداشتند. دیری نپائید که به تدریج و به موازات پیشرفت‌های فکری و مادی نظام سرمایه‌داری و نیز رشد سواد و آگاهی زنان، جنبشی فراگیر در گستره جهانی در جانبداری از حقوق مساوی زن و مرد پدید آمد که در راستای پی‌گیری مطالبات زنانه‌ای همچون حق رأی، حق کار و آموزش حرفه‌ای، دستمزد یکسان و ساعات کار برابر با مردان، فعالیت می‌کرد.

به موازات رشد چنین جنبشی، اندیشه‌ گزینش روز جهانی زن، در اوت ۱۹۰۷ در اولین گردهمایی جهانی زنان سوسیالیست در اشتوتگارت آلمان شکل گرفت. دومین گردهمایی از این نوع، در سال ۱۹۱۰ در شهر کپنهاگ دانمارک برپا شد و زنان شرکت کننده از ۱۷ کشور جهان تصمیم گرفتند تا روزی را به نام «روز جهانی زن» نام‌گذاری کنند. از آن پس، هر کشوری بنا به تشخیص خود، روز خاصی را به نام روز زن تعیین کرده بود تا اینکه در سال ۱۹۷۷ مجمع عمومی سازمان ملل متحد، ضمن تصویب قطعنامه‌ای، نقش زنان در تلاش‌های صلح و توسعه را به رسمیت شناخت و خواستار پایان دادن به تبعیض و افزایش حمایت از مشارکت کامل و برابر زنان شد و از دولت‌‌های عضو درخواست کرد تا روز ۸ مارس را به عنوان «روز سازمان ملل متحد برای حقوق زنان و صلح جهانی» بنامند. از آن زمان تاکنون هر ساله زنان در گستره جهانی دور هم جمع می‌شوند و دغدغه‌های خود را با یکدیگر به اشتراک گذاشته و توجه جهانیان را به مصائب و مشکلاتی که فرارویشان قرار دارد معطوف می‌دارند. اکنون این مناسبت بهانه‌ای شده برای ترغیب فرونهادن نگاه‌های تعصب‌آمیز نسبت به زنان و رواداری نسبت به ابناء بشر، فارغ از غیریت‌سازی‌های جنسیتی، و دریچه‌ای است به سوی صلح مثبت و پایدار در مناسبات بیناجنسیتی.

اگرچه در ایران برخی به این مناسبت به دیده پروژه‌ فرهنگی واراتی از غرب می‌نگرند و معتقدند نباید بدان اعتناء کرد، اما ضمن احترام به فرهنگ اسلامی نباید از این امر غافل باشیم که این روز توسط معتبرترین نهاد بین‌المللی نام‌گذاری شده و با توجه به گسترش روابط انسانی در عصر جهانی شدن، این مناسبت از ظرفیت‌های فراوانی برای تعاملات انسانی در سطح فراملی و نیز ایجاد زمینه انتقال تجارب و دستاوردهای مربوطه میان فرهنگ‌های مختلف به ویژه در حوزه زنان، برخوردار است. باید در نظر داشت که توجه به هشتم مارس از دو منظر قابل تأمّل ‌است: نخست بازگشت به فلسفه نام‌گذاری و برجسته‌سازی موضوع جهت پاس‌داشت تلاش‌های صورت گرفته از سوی زنان برای احقاق حقوقشان؛ دوم عیان‌سازی اهمیت و حساسیت موضوع در گستره جهانی جهت ایجاد حس مشترک فراملی و ایجاد نوعی وفاق و صلح میان تمام انسان‌ها فارغ از محدودیت‌ها و غیریت‌های جنسیتی، نژادی و… به منظور تحقق بخشیدن به صلح پایدار. از این رو، جا دارد ما در ایران در راستای بزرگ‌داشت فرهنگ اسلامی، روز تولد حضرت فاطمه (س) را به عنوان «روز مادر» پاس بداریم؛ و در عین حال، همراه با دیگر ملت‌ها روز هشتم مارس را نیز به عنوان «روز جهانی زن» گرامی بداریم. تبعاً چنین اقدامی  به اشاعه فرهنگ دگرپذیری و گسترش صلح در مناسبات بیناجنسیتی در سطح داخلی و جهانی کمک خواهد کرد و زنان ایرانی می‌توانند در پیوند با زنان در دیگر کشورهای جهان، همبستگی خود را برای رسیدن به آرمان‌ برابری جنسیتی و رفع تبعیضات حقوقی موجود اعلام نموده و تلاش‌های خود در این راه را با جنبش جهانی زنان همسو و هم جهت سازند.

نکته حائز اهمیت در نام‌گذاری این روز از سوی ملل‌متحد این است که «حقوق زن» در کنار «صلح جهانی» آورده شده و این بدان معناست که رابطه وثیقی میان تحقق حقوق زن و برقراری صلح در عرصه جهانی وجود دارد. از مقارنه این دو واژه در قطعنامه مجمع عمومی، این نکته استنباط می‌شود که صلح در اینجا به معنای کلاسیک (سلبی و منفی) آن، یعنی فقدان تنش و جنگ نیست، بلکه منظور مفهومی است که امروزه از آن به «صلح مثبت» یا ایجابی یاد می‌شود. این مفهوم از صلح به معنای فقدان خشونت ساختاری، ایجاد برابری در امکانات و فرصت‌ها و برقراری عدالت اجتماعی است. دستیابی به این مهم جز از طریق استفاده از تمام ظرفیت‌های موجود در جامعه، بالاخص سرمایه‌ انسانی عظیم زنان که تاکنون مجال چندانی برای ظهور و بروز نداشته، ممکن نیست. یافته‌های علمی معتبر نیز تأکید ویژه‌ای بر نقش زنان در روند صلح‌سازی دارند و بهره‌مندی از سرمایه اجتماعی زنان را جزء پیش‌شرط‌های تحقق صلح ایجابی می‌دانند. بنابراین، کوتاه کردن دیوارهای جنسیتی، نقش بزرگی در نهادینه سازی صلح به مفهوم مثبت آن خواهد داشت.

روز جهانی زن فرصت مغتنمی است برای بسیج همگانی و همه‌جائی تمام ملت‌ها جهت منع خشونت علیه زنان در اشکال مختلف آن و تحقق توسعه انسانی فارغ از برچسب‌های جنسیتی، و نیز فرصتی است برای تعمیق روابطی که نوع انسان‌ها را، فارغ از غیریت‌های ساختگی به هم پیوند می‌دهد و زمینه تحقق صلح فراگیر جهانی را فراهم می‌سازد. باور کنیم که نیم‌کره زنانه مغز بشری کارکردهایی دارد که در نیم‌کره مردانه آن کمتر دیده می‌شود، یکی از این کارکردها قابلیت تولید و بازآفرینی صلح است.