حسین ابراهیم آبادی؛ سرمشق هایی برای ساخت یافتگی مفاهیم صلح دوستی و پنجره هایی که باید به سوی آموزش آینده ایران گشوده شود

بازدیدها: 25

به نام خدا

سرمشق هایی برای ساخت یافتگی مفاهیم صلح دوستی و پنجره هایی که باید به سوی آموزش آینده ایران گشوده شود

حسین ابراهیم آبادی

عضو هیات علمی پژوهشگاه  مطالعات فرهنگی و اجتماعی

بخشایشگری و پرخاشگری:دو سویه تاثیر گذار بر سازگاری و تعارض در مناسبات اجتماعی   

 سطح تعارض ها در ایران و بد کارکردی نهاد های بنیادین اجتماعی مانند فرهنگ، سیاست، دین و آموزش، هنجارهای عمومی مانند صلح دوستی ، همدلی و بخشش  را کم اعتبار یا بی اعتبار ساخته است. سطح پرخاشگری و عصبانیت در زندگی روزمره افراد نشانگر خوبی از این نا هنجاری گسترش یافته است. اتفاقات روزانه و فشارهای اقتصادی، اجتماعی و روانی که در زندگی افراد و خانواده ایرانی در جریان است نیز  جامعه ایران را به سوی تشدید پرخاشگری سوق می­دهد . پر خاشگری و در مقابل آن  بحشایشگری ، خلق و خویی هستند که در سه گانه ” شخصیت”، “مناسبات اجتماعی” و “پرورش” آدمی نهفته است. در اینکه انگیزه اصلی پرخاشگری چیست نظریه­ها و گفتارهای مختلفی وجود دارد. مفهوم پرخاشگری سابقه ای طولانی  در پژوهش های روان شناسی اجتماعی و جامعه شناسی دارد. از نظریه  تعارض در روان شناسی اجتماعی گرفته تا نظریه ناکامی ، نظریه تقویتی رفتارگرایان تا نظریه شناختی اجتماعی  و نظریه های روان شناسی مثبت نگرتا روان شناسی بین فرهنگی و روان شناسی تکاملی.

صلح و تفکرصلح دوستی ریشه در فرهنگ سازگاری جوامع دارد. سازگاری نیز سازه ای است که هرچند در سابقه تکاملی  و ذخیره زیستی انسان ها قابل جستجو می تواند باشد، اما عموما از طریق محیط اجتماعی مساعد و بافت فرهنگی همراه و به ویژه آموزش و یادگیری درژرفای ذهن، روان و هیجانات جا گیر و دوام می یابد. بخشش، بی آزاری و صبوری در نسبت با دیگران و در پیوند عمیق با اجتماعات معنا پیدا می کند. از این رو، تلاش برای تاب آوری افراد جامعه و گسترش فرهنگ بخشیدن و پذیرش دیگران همانگونه که هستند و در موقعیت های مختلف تجلی می کنند( گاه خوب و گاه ناپسند) یکی از مهم ترین راهبرهایی است که می بایست طرف توجه نهادهای ترویجی و آموزشی قرار گیرد.

برای توضیح بیشتر می توان گفت،  شخص بخشایشگر،  رفتارهایی را بر می گزیند که در متن آن در جاتی از خود کنترلی، سازگاری با شرایط دشوار، نوع دوستی، پذیرش خطای دیگران و واکنش های اخلاقی در برابر دیگران نهفته است و شخص پرخاشگر کردارهایی را انتخاب  می کند که در آن با درجاتی از خشونت کلامی و بدنی، بی اعتنایی به هنجارها، ناسازگاری، وسوسه انتقام و بی صبری لجام گسیخته همراه است. همچنانکه مشاهده می شود این دست از مشخصه ها عموما وجهی فرهنگی، تربیتی و اجتماعی دارد که می بایست برای آن برنامه ریزی داشت و درپداگوژی و هدف های یادگیری آموزش در مدارس و دانشگاه ها آن را طراحی و به کار گرفت

سرمشق هایی برای گسترش فرهنگ صلح دوستی و تاب آوری در برابر پرخاشگری

با این توضیح مفهوم صلح و سازه های بنیادین مربوط به آن نظیر بخشندگی، همدلی، سازگاری و به طورکلی پذیرش دیگران، پدیده ای فرهنگی، میان فرهنگی و تربیتی محسوب می شوند که بخش بزرگی از آن قابلیت جامعه پذیری دارد و در فرایند آموزش ، یادگیری و پرورش، می توان آن را برای ساختن جامعه ای دارای فرهنگ صلح دوستی و سازگار با دشواری ها برنامه ریزی کرد.  اخیرا رابرت ان رایت (۲۰۱۹) در آمریکا و غباری(۱۴۰۰) در ایران الگویی را برای بخشایشگری ارایه داده اند که در گسترش ذهن، احساس و رفتاربخشندگی افراد موثر بوده است.

در این چارچوب و در سال های اخیر، بسته­های آموزشی متنوعی برای بخشایشگری و آموزش آن به افراد مختلف ارایه شده است که از جمله آنها بسته­های آموزشی مبتنی بر نظریه فرایندی ان رایت و همکااران می­باشد .در این نظریه فواید بخشودن به تفضیل مورد بحث قرار میگیرد، تفاوتهای بخشایشگری با سازه­های شبه بخشایشگری توضیح داده می­شود تا افراد تفاوت­ها و شباهت­های این سازه­ها را بدانند و اینکه چگونه در مواقع برخورد با حوادث وشرایطی که درکنترل فرد نیست از آنها استفاده کنند( مثلا در تصادف ها، اختلاف ها ، مشاجرات و دعواهای خیابانی)

از منظر اخلاقی و اخلاق اجتماعی، بحث­های مختلفی در مورد انسان دوستی و عشق و علاقه به انسانیت مطرح است، که نگرش انسان­ها را به سوی دیگران حتی افرادی که ما را رنجانده­اند مثبت می­کنند. در مورد همدلی و خود را جای دیگران گذاشتن (فرد رنجیده خود را به جای فرد رنجاننده می­گذارد). برای نمونه به همدیگر تفهیم می­کنند که هر چند فردی که موجب رنجش دیگری شده است چگونه  از عدالت در روابط انسانی عدول کرده­ است ولی در نهایت فهم اینکه او هم انسان است تاثیری عمیق بر نحوه عمل ما و خود تنطیمی تصوری و رفتاری ما در برابر او دارد. هرچند فرد آزار دهنده می بایست تاوان  عمل خود را به میزان شدت آن و سطح آسیب روانی و جسمانی که وارد کرده است، بدهد، اما نباید حق او ضایع شود.

از همه مهمتر روی این نکته تأکید می­کنند که بخشیدن خود فرد بخشاینده را از رنج و ناراحتی و کینه می­رهاند.به قول بودا کسی که ذغال گداخته را در دست گرفته تا آن را به سوی دیگری پرتاب کند، قبل از هر چیز دست خود را می­سوزاند. فردی هم که کینه دیگری رادر دل دارد قبل از اینکه از دیگری انتقام بگیرد خود را در آتش کینه می­سوزاند.

ایده ای برای آینده دولت در عرصه فرهنگ و آموزش

شواهد و نظریه های بسیاری نشان داده اند که انسان شرور است و درگیری ها، تعارض ها ، ستیزها و کشتارآدمیان نتیجه آن. در مقابل نظریه هایی و شواهدی (به ویژه در دوره مدرن)وجود دارد که  این انسان می تواند مخاطرات و تقابل های سهمگین را به همکاری و درک متقابل تبدیل کند. تلاش های کانت فیلسوف عصر روشنگری در شکل دادن به اندیشه صلح و همکاری در قالب سازمان ملل متحد و ایجاد ساختارهایی مانند نظام های آموزشی برای منطقی اندیشیدن و زندگی مبتنی بر دانش و خرد و از آن مهم تر اجتماعی شدن و اجتماعی عمل کردن در چارچوب هنجارها و اخلاق اجتماعی از آن جمله است. فارغ از رویکردهای انتقادی که در جای خود پر اهمیت هستند و همچنین تفاوت های اندیشه های دینی مسیحی و اسلامی در مفاهیمی مانند همدلی و همکاری و بخشیدن،  با رویکردی عمل گرایانه و موقعیت و شرایط نا همگن و ناسازواره های جاری در جامعه ایران، پیشنهاد می شود در سازوکار تدوین برنامه درسی و تولید محتوای آموزشی ایران تجدید نظری اساسی شود. دولت می بایست در پداگوژی و هدف گذاری های آموزشی و پرورشی به جنبه های نرم در آموزش ( مهارت های ارتباطی، تصمیم گیری، نوشتن و گوش دادن و دیگر دانش ها و مهارت های سطح عالی) منطبق با تحولات ارزشی و فرهنگی و البته فلسفه حاکم در آموزش و مفاهیم نوپدیدی مانند (بخشایشگری، فرهنگ صلح دوستی و نوع دوستی) تجدید نظر اساسی کند. دولت علاوه بر سیاست های اقتصادی و اجتماعی عدالت محور و تعادل بخش، باید پنجره های جدیدی برای کاهش سطح تعارض و تنش اجتماعی در جامعه از طریق نهادهای فرهنگی و آموزشی باز نماید.