رخساره فضلی؛ گفتمان صلح در سیاستگذاری های آموزش و پرورش
بازدیدها: 21
گفتمان صلح در سیاستگذاری های آموزش و پرورش
همایش علمی تخصصی گفتمان صلح و دولت آینده در ایران
دکتر رخساره فضلی. مرداد ۱۴۰۳
ضمن تشکر از انجمن مطالعات صلح در ایران و خانه اندیشمندان علوم انسانی که در این برهه مهم تاریخی بستر هم افزایی علمی گفتمان صلح برای دولت آینده را فراهم کرده است. جایگاه آموزش و پرورش در گفتمان صلح؛ از اقتصاد صلح محور تا صلح اجتماعی ، نقش آفرینی کنشگران تا زندگی فردی و…؛به عنوان گلوگاه استراتژیک گفتمان صلح مطرح و قابل تامل است.
تحلیل نقش آموزش و پرورش در گفتمان و تحکیم صلح در پژوهش های متعددی بررسی و نشان می دهد که آموزش صلح و زندگی مسالمت آمیز توسط آموزش و پرورش در تمامی سطوح نه فقط آموزش رسمی توسط وزارت آموزش و پرورش محقق می شود. ۱
بررسی تحلیل مولفه های صلح در اسناد گفتمانی آموزش و پرورش ۱ (مصوبات شورای عالی انقلاب فرهنگی – شورای عالی آموزش و پرورش- سند تحول بنیادین آموزش و پرورش- سند ملی برنامه درسی) وتحلیل برنامه ها و محتوای کتاب های درسی؛تحلیل ایده ها و مضامین مربوط به جنگ، دشمنی، نفرت و مشروعیت بخشیدن به خشونت؛تحلیل ادراکات و باورهای دانش آموزان؛خشونت محوری وصلح ستیزی ، بازتولید خشونت در روابط فردی، میان فردی، اجتماعی و به حاشیه رانده شدن صلح و آموزش صلح را در پی دارد.
آموزش صلحروندی برای بالابردن سطح دانش،مهارت،نگرش و ارزش های انسانی ، اسلامی است.این رویکرد با تغییر رفتار کودکان ،نوجوانان و بزرگسالان قابلیت ممانعت از خشونت و نزاع، حل مسالمت آمیز منازعات و ایجاد شرایطی برای دست یابی به صلح را در روابط فرد را با خودش،بین افراد انسانی- درون گروهی-ملی-فراملی؛با طبیعت و مخلوقات وبا خالق هستی را فراهم می کند.آموزش صلح راهکار موثر کاهش خشونت و افزایش عدالت اجتماعی است زیرا با احترام و حفظ کرامات انسانی (ذاتی و اکتسابی)،درک حقوق و مسئولیت فردی و اجتماعی،شناخت و پذیرش تفاوت ها،رعایت حقوق دیگران،بازسازی اعتماد،بهبود روابط آسیب دیده،همزیستی دراجتماع،مدیریت هیجانات منفی، احساس کینه و دشمنی،مهارت تاب آوری و تاب آفرینی،تمرین بخشش وهمدلی، و در نهایت تربیت اخلاقی و انسانی راهی به سوی صلح جهانی ۱ و دفاع از حقوق فردی- اجتماعی و ملی در بستر صلح است.
پژوهش های متعددی اثربخشی آموزش صلح بر دانش آموزان را تایید کرده است از جمله ؛اثربخشی آموزش صلح بر افزایش خودکارآمدی و تاب آوری ۱؛برافزایش اقدام برای توسعه شخصی ۲؛ابرشایستگی های تحصیلی و جهت گیری مثبت دانش آموزان نسبت به مدرسه ۳؛بر مسئولیت پذیری و مهارت خودبازداری دانش آموزان ۴؛بر سرمایه های روانشناختی دانش آموزان ۵ و….
به عبارتی بخش مهمی از شایستگی های مورد انتظار اسنادبالادستی آموزش و پرورش و ویژگی های تربیت یافتگان مدنظر سند تحول بنیادین با آموزش صلح محقق می شود.
عرصه های ارتباط۱ که در سند ملی برنامه درسی نیز مورد تاکید است، به عنوان مبنای صلح فردی و میان فردی عبارتند از:
ارتباط با خود که مستلزم خودشناسی ، شناخت توانایی ها و محدودیت ها، درک ویژگی ها،استعدادها، سوگیری های شناختی، ذهن آگاهی ؛پذیرش آنها و تلاش هدفمند برای تغییر،بهبود و تعالی است.
ارتباط با خلق و سایر افراد در گرو شناخت و درک تفاوت ها و تعارضات، مهارت های تفکر و برقراری ارتباط، تاب آوری، انعطاف شناختی، مسئولیت پذیری و همدلی است.
ارتباط با خلقت،؛با شناخت ارزشها ، ارتباط با طبیعت، حفظ محیط زیست،بهره برداری بهینه از منابع و احترام به جهان هستی و احساس مسئولیت در برابر آن، برقرار می شود.
ارتباط با خالق جهان هستی با ایمان، توکل، حرکت در مسیر خدایی شدن و کسب صفات الهی؛ منتج به صلح درونی با انعکاس بیرونی می شود.
گفتمان صلح در سیاستگذاری های آموزش و پرورش
بر این اساس لازم است در سیاستگذاری های آموزش و پرورش به گفتمان صلح بر اساس منابع علمی ،دینی و فلسفی توجه ویژه ای مبذول گردد.برخی از محورهای نیازمند بازنگری و ایجاد عبارتند از: اسناد گفتمانی آموزش و پرورش؛ برنامه درسی؛آموزش چندفرهنگی با توجه به تکثر و تنوع فرهنگی در ایران؛تلفیق کودکان نخبه و دارای نیاز ویژه با سایرین با هدف توسعه فرهنگ درک و پذیرش تفاوت ها به جای تفکیک کودکان توان یاب و نخبه پروری؛ توجه به دوران مهم و سرنوشت ساز اوان کودکی
برنامه درسی، روشها ،محتوا و فعالیت ها و آموزش چندفرهنگی
تدوین برنامه درسی و محتواهای یکسان ملی بدون توجه به آمایش سرزمین،شرایط اقلیمی ، خرده فرهنگ ها و تفاوت های فردی از نکات قابل تامل و نیازمند بازبینی است. در پژوهش های متعددی برنامه درسی صلح محور و چندفرهنگی در پنج بخش اصلی: اهداف-محتوا- مدیریت فرایندها-رویکردهای یادگیری –روش ها و تکنیک های ارزشیابی طراحی شده و قابل بهره برداری است.کاهش حجم کتاب های درسی با تاکید بر دانش – مهارت- نگرش – بینش و ارزش ها؛ توجه به مهارت های تفکر-خلاقیت- تاب آوری و… ضرورتی اجتناب ناپذیر است.ویژگی های مخاطبان و بهره برداری از محیط وفضای یادگیری با توجه به شرایط فضای مجازی ۱ و آمادگی برای مواجهه آگاهانه در عصر جریان های اجتماعی،قابل توجه است.
استعدادیابی با تاکید بر خودشناسی در راستای صلح با خود و جهان هستی وپیشگیری از هویت های صلح گریز در ابعاد فردی،بین فردی و اجتماعی در کلیه برنامه ها مد نظر باشد.آموزش چندفرهنگی و پذیرش تفاوت ها و مدیریت تعارضات در محتوای برنامه درسی،مدیریت فرایندهای یادگیری و روش های تربیتی،تدریس و ارزشیابی مورد توجه قرار گیرد.اهمیت دادن به تاثیر فرهنگ بر یادگیری و تربیت اخلاقی،احترام به تفاوت های فردی- قومی و فرهنگی (خرده فرهنگ ها) به عنوان یک حرکت اصلاحی فرهنگی ضروری است.
تلفیق یا تفکیک
شناخت،درک و پذیرش تفاوت های فردی به ویژه کودکان با بهره هوشی و کارکردهای اجرایی متفاوت از مقوله های مهم گفتمان صلح در آموزش و پرورش است.
کارکردهای اجرایی مجموعه ای از فرایندهای شناختی است که در کودکان از بدو تولد وجود دارد و نواحی عصب روانشناختی متعددی بر عملکرد آن تاثیر دارد.تحقیقات نشان می دهد ظهور کارکردهای اجرایی مغز مربوط به دوران اولیه رشد احتمالا تا پایان دوسالگی کودکان و تا قبل ازهشت سالگی است ۱.
کارکردهای اجرایی ساختارهای با اهمیتی هستند که به انسان ها کمک می کنند موقعیت های غیرمنتظره را تشخیص داده و به سرعت نقشه ها و برنامه هایی را طراحی کنند.هیجانات و عاطفه،خودتنظیمی و شناخت اجتماعی از کارکرهای اجرایی موثر درفرهنگ صلح هستند۲ .تفکیک کودکان دارای نیاز ویژه و نخبه ؛ عامل شکل گیری هویت صلح گریز در ابعاد مختلف است.از سوی دیگر خصوصی سازی آموزش . پرورش مغایر با عدالت آموزشی و عدالت در فرصت ها و امکانات و خشونت گریزی است.
تجارب اولیه کودکی و گفتمان صلح
گفتمان صلح با احترام به همه کودکان از بدو تولد و تامین محیط غنی جهت سلامت، مراقبت،امنیت ، تربیت و حمایت برای همه کودکان با هر شرایط و در هر موقعیت میسر می شود.با توجه به تاثیر محیط اولیه کودکی بر رشد همه جانبه،شکل گیری ظرفیت های یادگیری ،سرمایه و توشه فرهنگی آنها و…؛ لازم است سیاستگذاری های کلان ملی و آموزش و پرورش برای این مهم تدوین،تصویب و ابلاغ شود. تجارب کودکی با توجه به شرایط اقتصادی،اجتماعی، فرهنگی ، زبان مادری وخودپنداره؛از عوامل ماندگار در تکوین شخصیت و هویت افراد است .مدیریت هیجانی و تحمل نظرات مخالف ،تحت تاثیر استرس های دوره کودکی به ویژه سنین دو تا پنج سالگی است.تحقیقات نشان می دهد۱ استرس های مزمن مثل فقر،بی توجهی و کتک زدن کودکان، ساختمان مغز در حال رشد آنها را تغییر می دهد وبر قدرت یادگیری ،حافظه و تنظیم هیجانات، تاثیر منفی می گذارد.
حجم هیپوکامپ و آمیگدال کودکانی که در معرض استرس های شدید قرار داشته اند ، نسبت به همسالانشان که حتی شرایط اقتصادی و اجتماعی نامناسب تری داشته اند، کمتر است!!
در گفتمان صلح لازم است برای صلح با کودکان، تمرین صلح از کودکی و توانمندسازی خانواده ها و مربیان کودک سیاستگذاری کرد.
تو مگو همه به جنگند و ز صلح من چه آید
تو یکی نه ای هزاری تو چراغ خود برافروز
منابع:
- احدی ، حسن و همکاران . ۱۴۰۱٫ اثربخشی آموزش صلح بر افزایش خودکارآمدی و تاب آوری در دانش آموزان. مجله علوم روانشناختی
- احدی حسن و همکاران ۱۴۰۱ . اثربخشی آموزش صلح برافزایش اقدام برای رشد شخصی دانش آموزان. مجله علوم روانشناختی
- اسحاقیان،امیرحسین و همکاران .۱۳۹۷ .بررسی تحلیلی نقش آموزش و پرورش در تحکیم صلح پایدار. مجموعه مقالات اولین کنفرانس بین المللی صلح پژوهی
- رستمی و همکاران ۱۴۰۰٫ اثر بخشی آموزش صلح بر سرمایه های روانشناختی دانش آموزان پسر دوره متوسطه اول. مجله جامعه شناسی آموزش و پرورش
- سپاه منصور و همکاران ۱۴۰۰٫ اثربخشی آموزش صلح بر شایستگی تحصیلی و جهت گیری مثبت دانش آموزان نسبت به مدرسه. مجله پژوهش در نظام های آموزشی
- کاظم پور و همکاران .۱۳۹۸ . نقش آموزش صلح در مسئولیت پذیری و مهارت خودبازداری دانش آموزان. مجله رهبری و مدیریت آموزشی
- سلیمی نوه ،اصغر و مریم رضاقلی .۱۳۹۷٫ تربیت اخلاقی راهی به سوی صلح جهانی. اولین کنفرانس بین المللی صلح پژوهی
- سند تحول بنیادین آموزش و پرورش
- سند ملی برنامه درسی
- علیزاده، حمید. ۱۳۸۵ . رابطه کارکردهای اجرایی عصبی-شناختی با اختلال های رشدی. فصلنامه تازه های علوم شناختی
- علیشیری ،سعید و احترام سادات موسوی زاده . ۱۳۹۵٫ فضای مجازی و نظام تعلیم و تربیت .دومین همایش ملی مطالعات و تحقیقات نوین در حوزه علوم تربیتی و روانشناسی ایران.
- قائمی،فرشته و همکاران. ۱۴۰۰٫مروری نظام مند بر نظریه ها،مولفه ها و مدل های کارکردهای اجرایی مغز .مجله رویش روانشناسی
- ولی خانی ، خاطره و همکاران ۱۴۰۱٫ تحلیل مولفه های آموزش صلح در اسناد گفتمانی آموزش و پرورش. مجله جامعه شناسی نهادهای اجتماعی
- l.Hanson.Behavioral problems after Early Life Stress Contributions of the Hippocamps and Amygdala.Biological Psychiatry.2015
- http://doi.org/10.1016/j.biopsych.2015.04.20
