یادداشت صلح شماره ۲:میراث دزموند توتو

بازدیدها: 97

انتشار خبر درگذشت اسقف اعظم دزموند توتو در ۲۶ دسامبر ۲۰۲۱ (۵ دی ۱۴۰۰)، فرصتی را پدید می آورد که میراث این فعال مشهور آفریقای جنوبی بار دیگر بازخوانی و بررسی شود؛ میراثی که برای هرگونه فعالیت مدنی و جویای صلح، درس آموز و ارزشمند است و نشان می دهد چگونه می توان امید به بهبود را در سخت ترین شرایط زنده نگه داشت.

درباره زندگی توتو بسیار سخن گفته شده است و تقریبا همگی بر اهمیت همراهی وی با نلسون ماندلا در دوران مبارزه علیه آپارتاید، تاکید کرده اند. وی همچنین برای حاکم کردن آرامش در جامعه آفریقای جنوبی پس از کنار رفتن نظام آپارتاید بسیار کوشید و تا حدود زیادی موفق شد چنان که به او لقب «رهبر معنوی» و «وجدان اخلاقی» آفریقای جنوبی داده شد. بنابراین، با توجه به سیر زندگی و فعالیت های اجتماعی و سیاسی توتو، می توان کوشش های وی را در سه مرحله بررسی کرد.

نخست، پیش از تغییر نظام سیاسی:

توتو در این مرحله، ازجمله کسانی بود که به طور جدی به صف مبارزه علیه تبعیض و نژادپرستی نهادینه شده در آفریقای جنوبی وارد شد. وی باور داشت که «اگر در شرایط بی عدالتی بی طرف باشید، طرف ظالم را انتخاب کرده اید». او از یک سو، با فرستادن نامه های هشداردهنده برای «ورستر» و «بوتا»، دو تن از روسای جمهور آفریقای جنوبی در سال های ۷۹-۱۹۷۸ و ۸۹-۱۹۸۴، آنان را به اصلاح گرایی و مدیریت درست شرایط کشور فرامی خواند؛ و از سوی دیگر، سیاهپوستان خشمگین را به مبارزه مسالمت آمیز دعوت می کرد و از انتقام گرایی برحذر می داشت. همزمان نیز از مجامع بین المللی می خواست دولت را برای تغییر رفتار تحت فشار قرار دهند.

دوم، پس از تغییر نظام سیاسی:

با به ثمر رسیدن فعالیت های مبارزانی چون ماندلا و توتو، شیوه برخورد با مدیران نظام گذشته و خاطیان دوره پیشین به مسئله ای مهم و کلیدی در جامعه آفریقای جنوبی تبدیل شد. در اینجا، نقش وی حتی مهمتر از گذشته شد و با مدیریت کمیته حقیقت و آشتی، راه را بر انتقام جویی و ورود کشور به مرحله ای دیگر از ناآرامی و کینه جویی بست. از دید وی، «انسانیت من با شما مرتبط است… بخشش برای ادامه حیات انسان یک ضرورت مطلق است». بر این پایه، قرار شد همه کسانی که در دوره حاکمیت پیشین مرتکب نقض حقوق بشر شده‌اند، چنانچه به خطاهای خود اعتراف کنند، مورد بخشش قرار گیرند. با این شیوه، راه مصالحه و آشتی در پیش گرفته شد بدون آنکه گذشته فراموش شود.

سوم، اعتراض به تبعیض:

پس از تغییرات در آفریقای جنوبی، توتو از اعتراض به تبعیض دست برنداشت و فعالانه در برابر اشکال گوناگون آن در جهان واکنش نشان می داد. او که بر این باور بود «وقتی برنده جایزه صلح نوبل می شوید، از بسیاری جهات، در قبال بشریت وظیفه دارید»، همواره از عملکرد اسرائیل انتقاد و از مبارزه فلسطینیان دفاع می کرد و هدایت کمیته حقیقت یاب شورای حقوق بشر سازمان ملل را درباره حملات نظامی اسرائیل علیه نوار غزه (۲۰۰۶) نیز برعهده داشت. او همچنین در سال ۲۰۱۲ خواستار محاکمه جرج بوش و تونی بلر به خاطر طراحی حمله به عراق شد و در سال ۲۰۱۷ از آنگ سان سوچی به دلیل سکوت در برابر سرکوب مسلمانان میانمار انتقاد کرد.

شاید یکی از مهمترین توصیه های توتو به فعالان مدنی این نکته است که «این دنیایی که اغلب و شاید کاملا به درستی به خاطر همه بدی هایی که در آن هست محکومش می کنیم، بدی هایی [است] که خودمان به وجودشان آورده ایم»، اما از دشواری راه نباید خسته و ناامید شد چون «تاریک ترین ساعات شب، ساعات پیش از سپیده دم است». همچنین یک جنبش مردمی زمانی هم که به موفقیت رسید، باید به یاد داشته باشد «بهای آزادی، هوشیاری ابدی است».