گزارش نشست قطبی سازی فرهنگی-هویتی و وظایف جامعه خبرگی کشور به همراه فایل صوتی

بازدیدها: 34

انجمن علمی مطالعات صلح ایران روز دوشنبه ۲۴ امرداد ۱۴۰۱ میزبان سومین نشست تخصصی در زمینه صلح اجتماعی بود. در این نشست، دکتر ابراهیم حاجیانی، عضو هیات علمی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری به عنوان سخنران اصلی، با تاکید بر لزوم اینده نگری در مطالعات علوم اجتماعی برای دستیابی به توسعه مادی و معنوی و فراهم اوردن شرایط بهتر برای ملک و ملت، بر این موضوع تاکید کردند که جامعه ایران به خاطر قدمت طولانی اش، جامعه ای متنوع و متکثر است. این تفاوت ها، در کنار بدبینی ذاتی دولت و جامعه نسبت به یکدیگر، سبب قطبی شدن جامعه می شود. امروزه در حالی که طبقه متوسط دچار فقر اقتصادی شده، در زمینه های فرهنگی و اجتماعی نیز دچار دشواری های هویتی شده است. این در حالی است که ایران همواره دارای جامعه ای متعادل بوده و بیشتر مردم آن در زمینه های گوناگون، از ملی گرایی و دینداری گرفته تا حجاب و سبک زندگی، راه میانه را در پیش می گرفته اند.

در واقع، پدیده قطبی شدن از دوران مدرن رخ داده و در سال ها و ماه های اخیر تشدید شده و به یارگیری های اجتماعی و سیاسی انجامیده است و می تواند مسایل اجتماعی را به جنبش های سیاسی بدل کند و نظم موجود را برهم زند. در این شرایط، دغدغه اندیشمندان و دلسوزان این است که نگذارند روحیه اعتراضی، به خشونت ورزی تبدیل شود و برخی سودجو نیز بر روی موج ها سوار شده و شکاف های سنتی و تاریخی را به منازعات جدی بدل نمایند. امروزه جریان هایی که قطبی سازی را ارادی یا غیرارادی اجرا می کنند، بر فرایندهای مدرنیته بیش از اندازه پای می فشارند و نیروهای سنتی تندرو نیز به تندی بر مواضع خود پافشاری می کنند. و این در حالی است که جامعه ما از دیرباز با اختلافات میان دو جریان تندرو شبه سنتی و شبه مدرن روبرو بوده که هر دو سر طیف در اقلیت بوده اند و بدنه اصلی جامعه را میانه روها تشکیل می داده اند.

مشکل اصلی امروز جامعه ما این است که اقلیت های تندرو از پشتیبانی های مالی و رسانه ای نیز برخوردار شده اند و هر دو در حال تعریف مراسم و آیین های نوپدید هستند و می کوشند پیروانی برای خود دست و پا کنند. از این رو است که امروزه با تراکم و انباشت مناسک و مفاهیم جدید با هدف ساختن حافظه جمعی جدید روبرو هستیم. در این میان، کوشش دانشگاهیان آگاه و دلسوز باید تقویت میانه روی و اعتدال در جامعه باشد. باید از تاریخ و فرهنگ زیستی جامعه ایران بهره بگیریم و برای این کار لازم است که میانه روهای دانا، از خودگذشتگی کرده و هزینه تهمت ها و حملات تندروهای دو سر طیف را به جان بخرند و ناامید نشوند تا اعتدال به جامعه بازگردد و دچار خسارت های جبران ناپذیر نشویم.

دکتر حاجیانی همچنین به گلایه از جامعه علوم انسانی کشور پرداخته و گفتند که چرا دانشگاهیان ما در برابر مشکلاتی که هر روزه در جامعه رخ می دهند، واکنشی نشان نمی دهند و انجمن های علمی، دانشگاه ها و موسسات تخصصی در صلح سازی و صلح بانی مشارکت جدی ندارند؟ در حالی که همه ما از محدودیت های موجود آگاهی داریم، اما همچنان نیاز به مشاوره صادقانه و همیاری دانشگاهیان با سیاستگزاران به چشم می خورد. ما به ساختن روحیه امیدواری در دانشگاه ها و جامعه نیازمند هستیم.

در ادامه این نشست، دکتر نعمت اله فاضلی، استاد پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی به عنوان استاد مهمان در این نشست، به بررسی مطالب بازگفته از سوی سخنران پرداخته و گفتند که دکتر حاجیانی به درستی زنگ خطر را به صدا درآورده است و ما به یک گفتگوی جمعی نیاز داریم. امروزه سیاست های جهانی، خشم تولید می کنند و از این رو، آدم ها، نهادها، حکومت ها، رسانه ها و حتی نهادهای آموزشی خشمگین هستند. سامانه های اجتماعی ما به جای تولید اخلاق و ترویج عدالت، آزادی، مشارکت و غیره، به شکاف ها و تعارضات اجتماعی در جوامع دامن می زنند. و امور ناصلح از همین جا پدیدار می شوند. اما نخبگان چه می توانند بکنند؟

به نظر می رسد وظیفه نخبگان سیاسی این است که قطبی شدن جامعه و تجزیه شدن فرهنگ را جدی بگیرند و اجازه ندهند فرهنگ از یک نیروی امیدبخش، به یک نیروی تعارض آفرین و ستیزه گر تبدیل شود. نخبگان سیاسی باید در سیاست ها بازاندیشی کنند و همراه با لحاظ کردن «سیاست تفاوت» (Politics of Difference) تفاوت های هویتی را به رسمیت بشناسند تا جلوی شکاف های عمیق را بگیرند.

در همین حال، از دید دکتر فاضلی، نخبگان دانشگاهی نیز باید زبان «سیاست تفاوت» و پذیرش تنوع ارزش های فرهنگی را تقویت نمایند. دانشگاهیان همچنین باید دست به تولید گفتمان و مفاهیم جدید مطابق با نیازهای جامعه بزنند. و نهاد دانشگاه خود باید به یک الگوی صلح، برابری، آزادی و عدالت طلبی تبدیل شود و تبعیض ها را نخست در درون خود برچیند. ما باید خانه دانشگاه را به خانه ای آبادتر، آزادتر و شایسته سالارتر تبدیل کنیم. استادان ما باید از مسوولیت گریزی خودداری کنند و آگاهانه به بازبینی برخی رشته ها مانند روان شناسی، جامعه شناسی و غیره بپردازند. از آنجا که آموزگاران و استادان همچنان در بالای گروه های مرجع در جامعه هستند و بنابراین می توانند نقش میانجی را میان مردم و دولت بازی کنند. ترویج لزوم گفتگوی جمعی و صلح سازی، بالاترین مسوولیت انسان دانشگاهی است. اگر نقش های ما به نحو اصیل ایفا شوند، امید در جامعه تقویت خواهد شد. ما باید با یکدیگر گفتگو کنیم و به یکدیگر انگیزه بدهیم. ما باید کارهای نیک یکدیگر را تحسین کنیم و همدیگر را آموزش دهیم. دانشگاه این فرصت را به استادان و دانشجویان می دهد که کار کنند، دیده شوند و تاثیرگذار باشند. باید یاد بگیریم که دلسوز خود و جامعه باشیم. هر یک از ما باید قهرمان زندگی خود باشد و با دیگران تعامل و گفتگو کند. تحول و پیشرفت امری درونی است و نباید منتظر بود که کسی برای ما این کار را انجام دهد.

گفتنی است نشست های تخصصی اندیشه ورزی در زمینه صلح اجتماعی به صورت ماهیانه در انجمن علمی مطالعات صلح ایران برگزار می شود. در زیر فایل صوتی نشست بالا خدمت علاقمندان تقدیم می شود.