جای خالی بازنمایی فرهنگی برای مطالبات نسل زد (z)

بازدیدها: 153

جای خالی بازنمایی فرهنگی برای مطالبات نسل زد (z)

مریم خالقی نژاد

مدرس دانشگاه و دبیر کمیته کتاب و صلح در انجمن علمی مطالعات صلح ایران

نسل z که برای آن مترادف نسل نت را نیز استفاده می­کنند، به گروه نسلی گفته می­شود که حدوداً بین سال­های ۱۹۹۵ تا ۲۰۱۰ متولد شده­اند، تولد آنها همراه با رشد و توسعه تکنولوژی و وسایل ارتباطی و اطلاعاتی است. ویژگی شاخص این نسل، استفاده از اینترنت، ابزار و روش­‌های ارتباطی دیجیتالی در بدو تولد است که تا حدودی اکثریت وسایل آموزشی و سرگرمی آنها را شامل می­‌شود. به جهت دردسترس‌بودن این ابزار و روش این نسل، از دوران کودکی تا نوجوانی و جوانی با آگاهی بیشتری در مورد منافع خود اقدام می‌کنند. از سویی هم به‌واسطه امکانات اینترنتی در حوزه اجتماعی نسبت به موارد اجتماعی فعالیت و واکنش­‌های آشکاری را از خود نشان می­‌دهند. آنها هیچ محدودیتی را برای بیان نظر و فعالیت اجتماعی به‌واسطه ابزارهای موجود در فعالیت خود قائل نیستند. از نظر دستیابی به اطلاعات و حتی سطح رفاه زندگی نیز در موقعیت مناسب و بهتری نسبت به کودکان، نوجوانان و جوانان نسل­‌های پیشین هستند. به‌واسطه ابزارهای اطلاع‌رسانی و آگاهی‌های ناشی از آن، درخواست­‌های آنها تحت‌تأثیر قرار می­‌گیرند و نسل مطالبه‌گری هستند. به سخن دیگر، مطالبه‌گری آنها خیلی زودتر از مطالبه‌­گری نسل­‌های پیشین رخ‌داده است چرا که هم‌زمان با تحولات جهانی، تمایل آنها نیز به تغییر زندگی همپای تحولات بیشتر می‌­شود و مطالباتشان از جامعه هم‌زمان با تحولات تکنولوژیک افزایش می­‌یابد.

از نظر روان‌شناسی نیز روان‌شناسان بر این باورند که این نسل به‌صورت آزادانه‌تر و حتی جسورانه­تر و با ترس کمتری به اظهارنظر و بروز احساسات می‌پردازند. آنها قدرت آزادی بیانِ بیشتری دارند و از برخی عرف­‌ها و ارزش­‌ها یا سنت­‌های قدیمی به‌راحتی گذر می­‌کنند. این امر در عرصه اجتماعی شرایط سختی را برای مجریان و کارگزاران دولتی و حکومتی درست می­‌کند چرا که همسو کردن ارزش‌­های اجتماعی و فرهنگی همپای مطالبات و تحولات گوناگون، کار زمان بر و سختی است. به همین دلیل، اگر فرهنگ و یا تمدنی از کاروان جهانی‌شدن و بازنمایی فرهنگ و ارزش‌­های خود دور یا عقب بماند، و یا حتی در برخی ابعاد به‌کندی عمل کند یا آموزش‌های مناسب با مطالبات را ارائه ندهد، بی‌تردید دچار مشکلات اجتماعی و جنبش­‎های اجتماعی و فرهنگی ناشی از مطالبات جدید و تأثیرپذیری از فرهنگ‌­های خارجی و کم‌رنگ‌شدن ارزش­‌های سنتی خواهد شد.

در جمهوری اسلامی ایران، نسل زدی­‌ها مطالبه‌گری را بدون چون‌وچرا به عرصه جامعه کشانده‌­اند و از دولت و حکومت سرزمین خود درخواست ایجاد شرایطی برای برآوردن و عملی کردن خواسته­‌های خود را دارند. ازآنجایی‌که این گروه بنا بر عدم آموزش مناسب، به برخی از چارچوب­‌های سنتی گذشته پایبند نیستند، لذا اداره این امر، دانایی و سرعت عمل و تفکر مجریان و تصمیم گیرندگان را می‌­طلبد. در رویدادهایی که هفته­‌های گذشته رخ داد، شاهد نمونه­‌هایی از مطالبات نسل زدی­ها بوده‌ایم. آنها خواهان تطبیق دادن زندگی اجتماعی با برخی مطالبات خود هستند و درصد کمتری از آنها به ارزش­های سنتی حس تعلق و پایبندی دارند. این مطالبه به‌منظور مخالفت با فرهنگ کلی نیست، بلکه به علت برخی تغییرات ناشی از جهانی‌شدن و آگاهی آنها در این عرصه است که تمایل دارند از هم‌نسلی‌های خود در سراسر جهان الگو بپذیرند. البته نباید از این امر غافل شد که این اعتراضات رهبری خاصی را دارا نیستند و به همین دلیل برخی از مخالفان فرصت‌طلب تمایل دارند بر این موج سوار شوند و منافع خود را عملی کنند. چرا که این نوع از اعتراضات جوانان نسل زد، متفاوت از اعتراضات سال­های گذشته است که نه بنا بر مخالفت با نتایج انتخابات است و نه بنا بر نارضایتی از شرایط اقتصادی؛ بلکه برآمده از برخی مطالباتی است که ناشی از آن است که این نسل تربیت شده و رشدیافته در دامن آخرین تحولات و یافته‌های علمی و فرهنگی از راه رسانه و اینترنت و علاقه‌مند به برخی کدگذاری‌های فرهنگی خارجی هستند. برای نمونه، امروزه کنارگذاشتن روسری در میان دختران برای نسل زدی­‌ها نوعی ارزش و غرور را به همراه آورده است و یا در میان پسران نسل زدی، سوراخ کردن گوش و استفاده از گوشواره نوعی کلاس و به‌روز بودن در میان هم‌نسلی‌هایشان به شمار می رود و این به دلیل جای خالی برخی آموزه­های فرهنگی است. در برابر، تاکید بیش از حد بر برخی امور مذهبی بدون وفق دادن آنها با شرایط کنونی نسل جوان، منجر به تلقی نوعی خشونت از مذهب و ارزش­‌های مذهبی در اذهان آنها شده است و نتیجه آن، دور شدن از ارزش­های سنتی و ایرانی است. باید توجه کنیم که این نسل، نسلی است که تحت تاثیر مواردی مانند بازی­‌های رایانه­‌ای است و قدیسانی در این عرصه دارند که برایشان الگوهایی بسیار مهمی هستند. لذا شاهد برخی رفتارهای شگفت از آنان هستیم؛ مانند اینکه این نسل حتی با مرگ نیز به راحتی برخورد می­کنند.

باتوجه‌به اینکه دولتمردان جمهوری اسلامی بر این باورند که این نظام برآمده از یک انقلاب فرهنگی اسلامی است، لذا باید بیشتر از اقدامات کنونی، همپای تحولات جهانی به بازنمایی ارزش­‌های فرهنگی خویش بپردازند و در رویارویی با برخی کدگذاری­‌های فرهنگی و یا خشن جلوه دادن و قدیمی جلوه دادن ارزش­های فرهنگی خویش توسط مخالفان و منتقدان، اقدامات مناسب فرهنگی را برای بازنمایی ارزش‌ها و هنجارهای خود انجام دهند. ضمن اینکه باید توجه داشت که خانواده­‌های این نسل هم تا حدودی در برابر مطالبات آنها اگر موافق نباشند، توانایی تغییر آنها را هم ندارند که این امر به دلیل ضعف ارائه الگوهای جایگزین در برخی زمینه­‌ها و یا نبود روش­های اجتماعی مناسب در مواردی برای همسو کردن رشد فرزندان با آموزه‌های فرهنگی مناسب با زمان است.

در این دوران، به‌خاطر سرعت زیاد تحولات ارتباطی و اطلاعاتی، تنها الگوهای در دسترس بیشتر  الگوهای بیگانه است و نسل زد در بسیاری از موارد از آموزه‌های مذهبی گریزان هستند و متأسفانه جای خالی این ادراکات و احساسات در امور ملی و فرهنگ ایرانی هم کم‌رنگ شده است و به نسبت، شناخت کمی از بنیان امور ملی و مذهبی، ارزش و هنجارهای فرهنگ‌ساز دارند.

از سوی دیگر، باید توجه داشت که این مطالبات نه‌تنها برای نسل زدی­‌های ایرانی، بلکه در سراسر جهان آشکار است. به‌نوعی مطالبات نسل زدی‌ها در همه جوامع جهانی متفاوت­تر از نسل­‌های گذشته است. به همین علت، کار دستگاه‌های اجرایی سخت می­شود بدین صورت که برای برآوردن نیازهای این نسل دیجیتال و آگاه  به تغییرات جهانی، باید تدابیری فراتر از مرزها برای تقویت ارزش­‌های فرهنگی و تمدنی خود در پیش بگیرند تا بتوانند ارزش‌های ملی و دینی را برای نسل زد یا نسل نت توجیه نمایند و همپای تحولات جهانی نشر بدهند. این امر مستلزم فرهنگ‌سازی خاصی هم در داخل و هم در خارج از کشور است. برای نمونه، در برابر قدیسان خارجی و الگوهای خارجی، به پرورش قدیسان و الگوهایی متناسب با فرهنگ ایرانی و متناسب با زمان حاضر بپردازند که هم آموزه‌های پیشین را حفظ نمایند و هم مخاطبان داخلی را از پیروی از قدیسان خارجی که متضاد با فرهنگ و هویت ما هستند دور نگه دارد و در برابر، مطالبات آنها را هم برآورده نماید.

به نظر می­‌رسد یکی از ابزارهای مهم این امر، استفاده از رسانه به‌خصوص سینما و تلویزیون است. در سراسر جهان از سینما و تلویزیون برای نشر و ترویج ارزش­‌های فرهنگی خود و مقابله با تهاجم فرهنگی دیگر تمدن­‌ها  استفاده می­‌کنند. به عبارتی، رسانه یکی از بهترین ابزارهای این حوزه است. ازآنجایی‌که کشورهای گوناگون ابزارهای رسانه‌­ای مانند سینما و فیلم را برای ترویج و جذب مخاطبان خود در سراسر جهان در حوزه فرهنگی استفاده می‌­کنند، به نظر می­رسد علی‌رغم کوشش‌­های انجام شده توسط ج. ا. ا.  در این زمینه، کامیابی کافی به دست نیامده است. نباید فراموش کنیم که نسل زد در ج.ا.ا بیش از هر نسل دیگری از فرهنگ­‌های دیگر و ارزش­‌های فرهنگی رایج در جهان تأثیر پذیرفته­‌اند. به باور نویسنده، ج.ا.ا. باید ارزش­‌های فرهنگی خود را برای نسل زدی­‌ها در داخل و خارج از راه ابزار بسیار مؤثر سینما و فیلم بازنمایی کند و باتوجه‌به تحولات جهانی، به نسل زدی­‌ها آموزش بدهد تا با نشر ارزش­های بازنمایی شده، فرهنگ خود را به همه نسل زدی‌­های جهان معرفی نماید و مخاطبان خود را بیشتر جذب کند. این امر منجر به تأثیر بیشتری در عدم بروز چنین مشکلاتی در جامعه خواهد شد چرا که با نشر فیلم‌های فرهنگی بر اساس آموزه‌های و هنجارهای فرهنگی، به‌مرور پنداشت و برداشت جهان از ارزش­‌های بازنمایی شده این تمدن نیز شکل خواهد گرفت و در جهان این غریبگی فرهنگی و تضاد ارزشی و هنجاری از میان خواهد رفت. از سویی هم برخی دشمنان با این ابزار در پی تخریب فرهنگ ایرانی هستند و لذا می‌بینیم که برخی فیلم‌هایی که در سراسر جهان برای نسل زد­های داخلی و خارجی محبوب هستند، درست نقطه مقابل فرهنگ ایرانی اسلامی‌اند و در برابر، خلأهایی در پاسخ به این امر در ایران کاملاً محسوس است. از همین رو، وقتی نسل زدی­‌ها با جهانی روبرو می­شوند که به تخریب فرهنگشان می­‌پردازند و در مقابل اقدامات قوی و جهانی از راه همین ابزار برای پاسخ و تعامل با کشورهای دیگر صورت نگرفته و خلأ آن قابل لمس است، لذا به موج جهانی می­‌پیوندند و در باورهای آنان نیز تأثیر می­‌گذارد. به عبارتی، در بازنمایی­های فرهنگی ج.ا.ا. هنوز در برخی محورها مانند توجه به مطالبات نسل زد در ارزش‌­های فرهنگی توجه خاص و عملی نشده است. در این میان، آنچه که در کنار دیگر عوامل مؤثر است، شیوه پاسخگویی به این مطالبات است که بر اساس خشونت است یا مسالمت‌آمیز می­‌باشد. چیزی که در اعتراضات اخیر مشاهده کردیم، دستاویز شدن برخی رفتارهای خشونت‌آمیز و نشر تصاویر آنها برای رسانه­‌های خارجی و منتقدین و احساسی کردن و به وجد آوردن هیجان و احساسات نسل زد برای دفاع از هم سن و سالانشان بدون هیچ توجیه و ارجاعات عاقلانه است.

به‌عنوان جمع­‌بندی، باتوجه‌به اینکه نسل زدی­‌ها ابزارهای آگاهی و اطلاعاتی گوناگونی را در اختیار دارند، از همان دوران کودکی و نوجوانی ناخودآگاه و یا خودآگاه جذب برخی ارزش‌های رایج و کدگذاری شده در جهان می­شوند که البته این حوزه بیشتر در اختیار فرهنگ­‎های غربی است. ازاین‌رو، ج.ا. ایران چه در داخل و چه در خارج باید، بر اساس ابزار مؤثر رسانه به بازنمایی ارزش­‌های سنتی خویش بر حسب مطالبات همه نسل­‌ها مانند نسل زد با رعایت چارچوب‌های کلی بپردازد.