تاملاتی در انتظار؛ امید و منجی نوشته دکتر محمد منصورنژاد

بازدیدها: 132

تاملاتی در انتظار؛ امید و منجی

۱٫ در یک تقسیم آدمیان سه دسته اند و هر کدام نشانه هایی هم دارند: یک: نومید و مایوس از شرایط و زمانه، که بی حوصله است و احساس پوچی دارد و….؛ دو: امیدوار و منتظر برای چشم اندازی مطلوب، که نسبت به وضع موجود ناراضی است، اما چنین می اندیشد که این وضع پایدار نیست، و آینده خوبی در پیش است؛ سه: فرد از شرایط نه نومید است و نه امیدوار. خنثی است و با روزمرگی ایام عمر سپری می کند.
۲٫ انتظار و منتظر بودن، خاص شیعه یا مسلمانان نیست؛ این موضوع در همه ادیان اصلی مطرح است و اکثریت بشریت در انتظارند. البته مصادیق منجی که بشریت منتظر آنهاست در ادیان مختلف، متفاوت است؛
۳٫ اینان منتظر چه چیزی هستند؟ معلوم است باید به افقی زیبا و خالی از تبعیض و اخلاق مدار چشم بدوزند. به عبارت دیگر در ذهنشان «اتوپیایی» (آرمانشهری) دارند. اینجا همه اهتمام این نیست که فردی می آید، بلکه مهمتر آن است که با برنامه ای می آید و شخص منتظر لازم است برای تحقق آن برنامه، در نظر و عمل آمادگی داشته باشد. پس فردی که برای آمادگی کاری نمی کند، تصور درستی از انتظار ندارد؛
۴٫ مهمترین فلسفه انتظار، امیدآفرینی است که درّ نایاب زمانه ماست. به ویژه در عصر مدرن، فضای نیهیلیستی و پوچگرا در حال گسترش است و بدون امید، تحمل فضا دشوار می گردد. به عبارت دیگر کسی که منتظر است، در گفتمانی خوش بینانه نسبت به عالم و آدم قرار دارد و از بدبینی مطلق بدور است؛
۵٫ البته از امید هم می توان تفسیر غلط و یا درست داشت (بی جهت نبود «نیچه» ویا «هاناآرنت»و…، ضد امید موضع داشتند. نیچه می گفت: پلیدترین پلیدی ها، امید است!). امید متوهمانه غلط است، همانگونه که «سندروم شکنجه خاموش» (سیاهنمایی و در معرض اخبار بد بودن) هم ناموجه است؛ یاس در فرهنگ دینی از گناهان کبیره است.
۶٫ امید واقعگرایانه، خالی از بیم نیست (به عبارت دیگر امید مطلق، خطاست و توهم!) و خوف و رجا در کنار هم ذهنیتی مساعد و مناسب خلق می کنند و راه را برای کنش فعالانه هموار می سازند؛
۷٫ چرا حتی در روزگار ما در سطح جهانی، امید به انتظار بسته اند؟ چون از وضع موجود و شرایط حاکم (حاکمیت لیبرال دمکراسی؛ سوسیال دمکراسی و حتی از نظام های مدعی دین) نا راضی اند و در آینده، با همه پیشرفت های تکنولژیک، وضع بشر از جهت اخلاقی و انسانی بدتر هم خواهد شد!
۸٫ این امید چه زمانی ثمر داده و انتظار به نتیجه مطلوب می رسد؟ زمانی که بشریت واقعا از وضع موجود نومید شده، به تنگ آمده و معترض باشد و ظرفیت فرهنگی تحقق صلح، عدالت و اخلاق در جان و خرد آدمیان فراهم آید.
۹٫ ظرفیت های انتظار مطلوب، بدون تلاش و تامل نظری و عملی به وجود نمی آید. پس لازم است برای ایجاد فضای خوب تلاش داشت و از این رو روش های خوب زندگی (در سطح خُرد یا کلان)، ظهور و انتظار را تسریع می بخشد.
۱۰٫ «انتظارسازنده» که می تواند امتیاز بزرگی باشد، در معرض آسیب قرار دارد تا به «انتظاری سوزنده» بدل گردد. از این رو حفاظت و صیانت از انتظار ضرورت دارد. از جمله آسیب های انتظار بدین قرارند: یک: انتظار و امید متوهمانه و غیرواقعگرایانه؛ دو: انتظار بدون آگاهی؛ سه: انتظار خالی از عمل (مثلا بیطرف بودن نسبت به ظلم و فساد و….)؛ چهار: داشتن روایت تبعیض آلود از اتوپیای مورد نظر.

حسن ختام سخن، کلام رند شیراز باشد که:

هان مشو نومید چون واقف نه ای از سر غیب
دارد اندر پرده بازی های پنهان غم مخور

محمد منصورنژاد
عضو هیات مدیره و دبیر کمیته صلح و دین پژوهی در انجمن علمی مطالعات صلح ایران